در قانون اساسی کشور ما به حدود وظایف و اختیارات رهبر جمهوری اسلامی ایران در خصوص عفو برخی محکومان اشاره شده است. بر اساس تعاریف عفو رهبری، امکان اعمال تخفیف در مجازات یا عفو کامل در خصوص برخی مجازات های محکومیت افراد در چهارچوب موازین اسلامی برای مقام رهبری وجود دارد. به این ترتیب در صورت پیشنهاد رییس قوه قضاییه امکان عفو برخی محکومان وجود خواهد داشت. عفو رهبری به عنوان عفو خاص مورد توجه قرار می گیرد و در برخی مناسبت ها مانند اعیاد مذهبی انجام می شود.
انواع عفو در قانون اساسی جمهوری اسلامی
به طور کلی عفو رهبری در دو دسته بندی کلی تقسیم بندی می شود؛ شرایط عفو به صورت موردی و عفو معیاری رهبری. هر یک از این روش های عفو با ویژگی ها و شرایط به خصوصی همراه هستند که نحوه استفاده از آن ها را از یکدیگر متمایز می کند. در این بخش با تعاریف عفو موردی و معیاری بیشتر آشنا می شوید.
عفو معیاری چیست؟
عفو موردی و معیاری هر دو در قانون اساسی کشور ما تعاریف روشن و مشخصی دارند. در خصوص عفو معیاری بیشتر به نوع محکومیت افراد توجه می شود. در این روش، فرد چندان اهمیتی ندارد؛ بلکه شرایط او در تصمیم گیری رهبری تاثیرگذار خواهد بود. با در نظر گرفتن شرایط محکومیت فرد و ضوابط مربوط به آن به سازمان ها و ارگان های ذی ربط اعلام شده و به دنبال آن فرد عفو می شود. این نوع عفو از طریق کمیسیون مرکزی قوه قضاییه تعیین خواهد شد و در صورت موافقت مقام ریاست قوه قضاییه اعمال خواهد شد.
عفو موردی چیست؟
عفو رهبری به صورت موردی نیز قابل اجرا خواهد بود. به صورت کلی در این شیوه عفو، درخواست ها در کمیسیون عفو استانی مطرح شده و در سازمان های تعزیرات و نیروهای مسلح کشور مورد بررسی قرار می گیرد. پس از انجام مراحل مقدماتی در این پرونده ها و موافقت مقام ذی صلاح در خصوص عفو بدوی پرونده مورد نظر برای بخشودگی به قوه قضاییه ارسال می شود.
در صورتی با درخواست عفو موردی موافقت شود، فهرستی از کسانی که شامل عفو شده اند برای ریاست قوه قضاییه ارسال خواهد شد. سپس این فهرست به دست مقام معظم رهبری رسیده و در صورت موافقت ایشان، مراتب برای اعمال عفو رهبری انجام خواهد شد. سپس فرمان عفو به سازمان ها و مراجع ذی صلاح ابلاغ می شود.
عفو موردی شامل چه کسانی می شود؟
تا به این جا در رابطه با شرایط عفو خاص و موردی نکاتی را بررسی کردیم. حال باید دید عفو موردی شامل چه کسانی می شود؟ در این زمینه موارد زیر مورد توجه قرار می گیرند:
- این نوع عفو تنها برای مجازات های تعزیراتی قابل اجرا خواهد بود.
- زندانیان مربوط به جرایمی مانند شراب خواری، زنا و لواط نیز از شرایط عفو رهبری در این زمینه برخوردار خواهند شد. اما برای استفاده از این شرایط فرد محکوم شده باید حتما توبه کرده باشد. به علاوه در صورتی که جرم صورت گرفته با اقرار شخص متهم انجام شده باشد، امکان عفو افزایش می یابد.
- متهم جرایم صورت گرفته باید بخشی از محکومیت خود را پشت سر گذاشته باشد. برای هر جرمی، آیین نامه و مجازات خاصی وجود دارد که میزان محکومیت افراد بر اساس آن تعیین می شود.
- زندانیان برای استفاده از عفو رهبری نباید جرایمی مانند سرقت های مسلحانه، جرایم جاسوسی، قاچاق و… را انجام داده باشند.
عفو عمومی شامل چه کسانی می شود؟
عفو موردی تنها یکی از دسته بندی های شرایط عفو رهبری به شمار می رود. برخی از محکومان بسته به شرایط پرونده خود از عفو عمومی رهبری برخوردار می شوند. به طور کلی شرایط اعطای این عفو شامل موارد زیر هستند:
- برای استفاده از این شرایط باید برخی قوانین تصویب شوند تا عفو رهبری شامل حال زندانیان شود.
- این عفو برای جرایمی مانند کلاهبرداری، مواد مخدر، سرقت تعزیری و… قابل اجرا خواهد بود. عفو عمومی به جرایم حدی مانند زنا و شراب خواری تعلق نمی گیرد.
- این روش عفو برای پرداخت دیه و جبران خسارات ناشی از آن قابل استفاده نخواهد بود و تاثیری در این پرونده ها ندارد.
اشخاص مشمول عفو رهبری
به جز دسته بندی عفو رهبری و شرایط اختصاصی هر یک از آن ها، برخی اشخاص پس از پشت سر گذاشتن بخشی از محکومیت خود با داشتن شرایطی ویژه مشمول دریافت عفو رهبری خواهند شد. در این بخش برخی از مهمترین شرایط اعطای عفو رهبری را در انواع پرونده ها بررسی می کنیم:
- در صورتی که جرایمی مانند قتل انجام نشده یا به صورت عمدی صورت نگرفته باشند.
- در صورتی که جرایم جاسوسی به نفع اجانب انجام نشده باشند.
- در صورتی که فرد مجرم بیشتر از دو فقره محکومیت موثر کیفری نداشته باشد. اگر فردی تا ۲ سال محکوم شده باشد، از این شرایط عفو بهره مند نخواهد شد.
- درخواست عفو برای کسانی که پیش تر سابقه فساد فی الارض و مجازات محاربه داشته باشد، میسر نخواهد بود و این دسته افراد از این شرایط بهره مند نمی شوند.
- فرد متقاضی نباید با سرویس های اطلاعاتی خارجی در ارتباط بوده باشد.
- برای استفاده از این شرایط باید یک تعهد کتبی مبنی بر عدم تکرار جرایم و اظهار ندامت و پشیمانی ارائه شود. این تعهدنامه ها بیشتر در خصوص جرایم سیاسی از اغتشاشگران دریافت می شوند.
در دسته دوم شرایط عفو به درجه بندی جرایم صورت گرفته توسط محکومان نیز اشاره می شود. در این زمینه عدم ارتکاب به مجازات درجه یک تا پنج در زمان محکومیت یکی از شرایط عفو در این پرونده ها به شمار می رود.
نتیجه گیری
در این بخش به بررسی شرایط عفو رهبری و روش ها و دسته بندی های اعطای عفو به مجرمین نکاتی را بررسی کردیم. شرایط ویژه مربوط به عفو معیاری و عفو خاص در مقایسه با عفو موردی تفاوت هایی دارد که باید به آن ها توجه داشته باشید. همچنین در این بخش به بررسی مشمولین کلی دریافت عفو رهبری نیز پرداختیم که اطلاعات شما را در این زمینه افزایش می دهد. در سال های گذشته بسیاری از محکومین با استفاده از این شرایط از ادامه محکومیت خود نجات پیدا کرده اند.
