یک بارداری معمولی حدود ۴۰ هفته طول می‌کشد؛ اما گاهی اوقات برخی از انقباضات منظم پیش از هفته ۳۷ بارداری که موجب باز شدن دهانه رحم می‌شوند نشان دهنده‌ی وقوع زایمان زودرس خواهند بود.
زایمان زودرس در برخی موارد باعث تولد نوزادان نارس می‌شود که نیاز به احتیاط‌های پزشکی خاص خواهند داشت. اما به طور کلی بروز درد زایمان زودرس، به معنی داشتن نوزاد نارس نخواهد بود؛ چرا که بیش از نیمی از خانم‌هایی که تجربه درد زایمان زودرس دارند، پس از هفته ۳۷ بارداری فارغ می‌شوند. حدود یک چهارم از تولد نوزادان نارس، توسط متخصص زنان در تهران و سایر شهرها قابل پیش‌بینی است.
عوارض زایمان زودرس
زایمان زودرس می‌تواند سبب بروز مشکلات جدی برای نوزاد و حتی مادر شود. نوزادانی که به صورت نارس و به دلیل بروز زایمان زودرس متولد می‌شوند با مشکلاتی از جمه موارد گفته شده در ادامه رو‌به رو خواهند بود:
- خونریزی مغزی؛
- عفونت؛
- مشکلاتی در سیستم عصبی و دستگاه گوارش؛
- مشکلات تنفسی؛
- مشکل در حفظ دمای بدن؛
- ابتلا به زردی؛
- فلج مغزی؛
- مشکلات تغذیه‌ای؛
- بیماری‌های ریوی؛
- اختلالات شنوایی؛
- مشکلات رشد.
اکثر نوزادان نارس که بین هفته‌های ۳۴ و ۳۷ بارداری به دنیا می‌آیند، اختلالات کمتری نسبت به نوزادانی که پیش از هفته ۳۴ بارداری به دنیا آمده‌اند خواهند داشت اما با این حال این نوزادان نیز در معرض خطرات بیشتری نسبت به کودکانی که دوران بارداری را به طور کامل طی کرده‌اند خواهند بود.
دلیل بالا بودن احتمال زایمان زودرس در برخی مادران چیست؟
با اینکه علت زایمان زودرس مشخص نیست، اما فاکتورهای مختلفی در ایجاد آن نقش دارند که عبارتند از:
آیا عفونت باعث زایمان زودرس می‌شود؟
برخی عفونت‌های دستگاه تناسلی باعث افزایش احتمال زایمان زودرس می‌شوند. موادی توسط باکتری‌های موجود در دستگاه تناسلی تولید می‌شود که غشای اطراف کیسه‌ی آمنیوتیک را تضعیف می‌کند و باعث پاره شدن آن می‌شود. حتی در صورت عدم تضعیف غشاها، باکتری‌ها، عفونت و التهاب در رحم ایجاد می‌کنند، که منجر به زنجیره‌ای از اختلالات و در نهایت منجر به زایمان زودرس می‌شوند.
این عفونت‌ها شامل موارد زیر خواهد بود:
کلامیدیا و گنوره :
قبل از زایمان، خانم باردار از نظر ابتلا به عفونت‌هایی از جمله کلامیدیا و گنوره مورد آزمایش قرار می‌گیرد. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش بیماری‌های مقاربتی، بلافاصله باید زوج درمان خود را شروع کنند و برای انجام رابطه‌ی جنسی از کاندوم استفاده کنند؛
عفونت در سایر اندام‌های بدن :
عفونت‌های ایجاد شده در اندام‌های غیر رحمی همچون عفونت کلیه، ذات‌الریه و آپاندیس خطر زایمان زودرس را در مارد بارداری افزایش می‌دهد؛
واژینوز باکتریال:
(BV) در صورت داشتن سابقه زایمان زودرس، خانم باردار از نظر ابتلا به واژینوز باکتریال (BV) مورد بررسی قرار می‌گیرد. در برخی از تحقیقات انجام شده اعلام شده که درمان واژینوز باکتریال (BV) در سه‌ماهه‌ی دوم و سوم بارداری، خطر زایمان زودرس را در خانم‌هایی که سابقه‌ی زایمان زودرس داشته‌اند به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد و این در حالی است که در برخی پژوهش‌ها درمان را بی‌اثر اعلام کرده‌اند.
عفونت ادراری:
عفونت ادراری مانند ابتلا به باکتریوری بدون علامت ریسک زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
اختلالات ساختاری رحم و دهانه‌ی رحم: کوتاه بودن دهانه‌ی رحم نسبت به حالت طبیعی که به عنوان نارسایی دهانه‌ی رحم شناخته شده است؛
بروز اختلالات مربوط به جفت: از جمله جفت سرراهی، جداشدن زودرس جفت و یا چسبندگی جفت؛
بزرگ بودن سایز رحم مادر: بزرگ شدم بیش از حد رحم مادر باردار اغلب به دلیل بارداری‌های چند قلویی و یا افزایش بیش از حد حجم مایع آمنیوتیک اتفاق می‌افتد.
عوامل موثر در افزایش خطر زایمان زودرس
عوامل مختلفی در بروز زایمان زودرس دخالت دارند، اما بیش از نیمی از عوامل خطری که باعث بروز زایمان‌های زودرس خود به خودی می‌شوند، هنوز شناسایی نشده است.
به طور کلی عوامل افزایش‌دهنده‌ی خطر زایمان زودرس شامل موارد زیر است:
- سابقه داشتن زایمان زودرس در بارداری اخیر یا در بیش از یک بارداری قبلی؛
- بارداری دوقلویی، سه قلویی و یا چندقلویی؛
- کوتاه شدن دهانه رحم؛
- مشکلات مربوط به رحم یا جفت؛
- مصرف سیگار؛
- برخی عفونت‌ها به ویژه در مایع آمنیوتیک و دستگاه تناسلی تحتانی؛
- برخی از بیماری های مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های خودایمنی و افسردگی؛
- وقوع رویدادهای استرس‌زا در زندگی؛
- افزایش مایع آمنیوتیک (پلی هیدرآمنیوس)؛
- خونریزی واژینال در دوران بارداری؛
- وجود نقص مادرزادی جنین؛
- وجود فاصله کمتر از ۱۲ ماه یا بیش از ۵۹ ماه بین بارداری‌ها؛
- خیلی زیاد و یا خیلی کم بودن سن مادر؛
- نژاد و قومیت سیاه پوست و غیر اسپانیایی؛
- عوامل ژنتیکی.
راه‌های تشخیص زایمان زودرس
به دو روش می‌توان تشخیص داد که آیا احتمال وقوع زایمان زودرس وجود دارد یا نه:
غربالگری فیبرونکتین جنینی (FFN):
این تست برای خانم‌های بارداری که دارای انقباضات و یا سایر علائم زایمان زودرس هستند، انجام می‌شود. در این روش پروتئین تولید شده توسط جنین بررسی می‌شود. تولید بیش از حد FFN در ترشحات دهانه‌ی رحم و واژن بین هفته‌های ۲۴ تا ۳۴ بارداری، نشانگر خطر بالاتری برای زایمان زودرس است. اگر نتیجه‌ی آزمایش FFN منفی باشد، احتمال ختم بارداری در دو هفته‌ی بعدی بعید خواهد بود. این نتیجه‌ی منفی، خیال خانم باردار را از بستری شدن در بیمارستان و یا اجتناب از انجام سایر درمان‌های غیرضروری راحت می‌کند؛
اندازه‌گیری طول دهانه‌ی رحم به وسیله‌ی سونوگرافی :
پزشک با توجه به تشخیص دهانه‌ی رحم غیر طبیعی در هنگام معاینه، فشار لگنی یا درد، کمر درد، ترشح موکوس بیشتر، لکه‌بینی یا خونریزی واژینال، سونوگرافی را درخواست می‌کند. با انجام سونوگرافی میزان مایع آمنیوتیک و نیز اندازه و سن جنین ارزیابی می‌شود. در صورت عدم مشاهده‌ی اتساع دهانه‌ی رحمی و هرگونه اختلال در شرایط جنین و مادر باردار، پزشک توصیه‌هایی از جمله استراحت در منزل، کاهش فعالیت، عدم رابطه جنسی و… را خواهد داشت. در صورتی که تغییر دهانه‌ی رحم پیش از هفته ۲۴ بارداری صورت گیرد و انقباض در دهانه‌ی رحم مشاهده نشود، پزشک سرکلاژ را انجام می‌دهد. سرکلاژ روشی است که دهانه‌ی رحم با استفاده از بخیه دوخته می‌شود تا با بسته شدن دهانه‌ی رحم، از تولد نوزاد نارس جلوگیری شود.
علائم زایمان زودرس
اگر پیش از هفته ۳۷ بارداری هر یک از این علائم زیر را تجربه کردید احتمال وقوع زایمان زودرس در شما زیاد خواهد بود و لازم است که سریعا به دکتر زنان و زایمان کرج و یا مامای خود اطلاع دهید:
- تغییر در ترشحات واژن یا داشتن ترشحات بیشتر از حد معمول؛
- فشار در لگن یا پایین شکم؛
- کمردرد کم و دائمی؛
- گرفتگی شکم بدون اسهال و یا همراه با اسهال؛
- انقباضات منظم یا مکرر که باعث می شود شکم شما مانند یک مشت سفت شود؛
- پارگی کیسه آب.
سوالات متداول در مورد زایمان زودرس
پیشگیری از زایمان زودرس با چه روش هایی از درمان خانگی امکان پذیر است؟
نوشیدن زیاد آب و مایعات: کمبود آب موجب انقباض رحم می شود که از دلایل و علائم زایمان زودرس می باشد. پس بهتر است همیشه آب کافی برای بدن تأمین شود.
از بهترین ورزش ها پیاده روی می باشد: این ورزش به عملکرد مناسب قلب و فرایند گردش خون کمک می کند.
تخلیه به موقع مثانه: نگه داشتن ادرار باعث افزایش شانس عفونت باکتریایی مثانه و التهاب آن می شود که بر رحم تأثیر می گذارد.
دراز نکشیدن به پشت: بهتر است به پهلوی چپ دراز بکشید تا گردش خون بهتری داشته باشید. دراز کشیدن به پشت باعث ایجاد فشار بر ستون فقرات و کشیدگی و شل شدن رحم شود.
استفاده از حمام آب گرم: حمام آب گرم با دمای حدود ۳۶ درجه سانتی گراد باعث آرامش بدن و استراحت عضلات می شود. به طور چشم گیری بر آرام کردن رحم بخصوص در عصر که احساس فشار و گرفتگی بیشتر است اثر مثبت دارد.
آیا می توان زایمان زودرس را به تعویق انداخت؟
با استفاده از روش های درمانی معینی می توان زایمان زودرس را به تعویق انداخت.
تا زمانی که کودک به طور طبیعی رشد می کند و جفت به درستی کار می کند، هر روز اضافی که کودک در رحم مادر بماند، احتمال بقا را افزایش می دهد. به ویژه اگر وقت مناسب برای دادن استروئید به مادر باشد. تزریق استروئید به مادر قبل از زایمان می تواند بلوغ ریه و شانس بقای نوزاد را افزایش دهد.
برای جلوگیری از زایمان زودرس چی بخوریم؟
مطالعات اخیر نشان داده که در برخی موارد معین تجویز هورمون پروژسترون می تواند از زایمان زودرس جلوگیری کند. در زنانی که دهانه رحم کوتاه دارند پروژسترون از طریق واژن تجویز شده، همچنین به افرادی که قبلا سابقه زایمان زودرس دارند و مجدد باردار شده اند، برای کاهش احتمال زایمان زودرس در حین بارداری پروژسترون تزریق می کنند.
استفاده از دارو های توکولیتیک برای پیشگیری از زایمان زودرس:
گروهی از دارو ها که میزان انقباض رحم و تعداد دفعات آن را کاهش می دهند. این دارو ها برای به تعویق انداختن زایمان مؤثر می باشند. این دارو ها را می توان در هفته های ۲۴ تا ۳۴ زایمان تجویز کرد.
انواع و دسته های مختلفی هستند که برای نمونه به چند مورد از آن ها اشاره می کنیم:
نیفدیپین
ایبوپروفن
ایندومتاسین
کتورولاک
تربوتالین
سولینداک
آنتی بیوتیک ها
برای مصرف هر نوع دارویی در زمان بارداری حتما با پزشک مشورت شود و بدون مشاوره با پزشک هیچ دارویی مصرف نشود. می توانید از مشاوره تلفنی با دکتر زنان استفاده کنید.
شانس بقای نوزاد زودرس چقدر است؟
شانس بقای نوزاد به درجه زودرس بودن و وزن هنگام تولد بستگی دارد. دو سوم نوزادانی که در هفته ۲۴ بارداری متولد می شوند با مراقبت های ویژه بخش نوزادان برای رفتن به خانه زنده می مانند. همچنین ۹۸ درصد از نوزادانی که در هفته ۳۰ بارداری متولد می شوند زنده می مانند.
تعیین سن صحیح نوزادان زودرس چگونه انجام می شود؟
برای مقایسه فعالیت و روند پیشرفت نوزاد زودرس با نوزادان سالم، لازم است سن صحیح را بدانید.
سن صحیح نوزاد زودرس برابر با سن او از زمان تولد منهای مدت زمانی که زودتر از حالت طبیعی متولد شده است. مثلا اگر نوزاد شما ۶ ماهه است و ۲ ماه زودتر متولد شده؛ سن صحیح او ۴ ماه می باشد. پس باید رفتارهایی مشابه نوزادان سالم ۴ ماهه داشته باشد.
چه زمان می‌توان نوزادان زودرس را به خانه برد؟
عموماً نوزاد زودرس وقتی به شرایط زیر برسد می تواند مرخص شود و به خانه برود.
امکان شیردهی مادر یا با شیشه شیر فراهم شود.
بدون استفاده از تجهیزات بیمارستانی تنفس خوب و راحت داشته باشد.
بتواند دما و وزن بدن را حفظ کند.
عاری از هرگونه عفونت باشد.
مراجعه به پزشک متخصص زنان و زایمان و نازایی
با توجه به توضیحات گفته شده می‌توان گفت که لازم است تمامی مادران باردار، دوران بارداری خود را با آگاهی کامل و زیر نظر و پیگیری‌های مداوم پزشک زنان و زایمان شیراز و مامای در شهر محل سکونت خود سپری کنند و در صورت مشاهده‌ی هریک از علائم زایمان زودرس، سریعا پزشک خود را در جهت انجام اقدامات پزشکی لازم در جریان قرار دهند.
منابع:
https://www.marchofdimes.org/complications/signs-and-symptoms-of-preterm-labor.aspx
https://www.babycenter.com
https://www.acog.org/womens-health/faqs/preterm-labor-and-birth
https://doctoreto.com/blog/premature-birth
