مهدی افشارنیک کارگردان مستند «زیر صفر مرزی» همزمان با عرضه اینترنتی این مستند، در گفتگو با مهر درباره آن توضیح داد: این مستند درباره شهید علی هاشمی است که روایت آن در بستر مکانی دشت آزادگان و منطقه عملیاتی خیبر و فجر پیش می‌رود. فیلم به نوعی در یک پرسپکتیو مکانی روایتی از زندگی علی هاشمی ارائه می‌دهد. شهید هاشمی برای مردم منطقه دشت آزادگان یک اسطوره به تمام معناست. شهیدی که هم از قوم آن‌ها و هم بسیار برای آن‌ها عزیز است. به همین دلیل قهرمان مردم آن منطقه محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: علی هاشمی فرمانده ارشد جنگ در آن منطقه بود و ما سرنوشت تلخی که پیدا کرد را در قالب زندگی امروز مردم آن منطقه روایت کرده‌ایم. به نوعی روایت ما از درهم‌تنیدگی یک شخصیت و یک مکان شکل گرفته است.
اتهامی که هیچ گاه به صورت رسمی عنوان نشد
افشارنیک درباره ماجرای تلخ طرح اتهام خیانت به شهید هاشمی که تا سال ۸۹ هم ادامه داشت، توضیح داد: البته هیچ گاه به‌صورت رسمی عنوان جاسوس یا خیانت به این شهید داده نشد اما رفتاری که خانواده او صورت گرفت، حاکی از همین پس‌زمینه ذهنی بود که حاصل یک بدذهنی و بددلی نسبت به او بود. توجیهاتی هم در این زمینه می‌توان مطرح کرد.
وی ادامه داد: در دوره‌ای به دلیل آنکه حدس می‌زدند علی هاشمی در میان اسرای عراقی باشد، از طرح نام او جلوگیری می‌کردند تا تحت فشار احتمالی قرار نگیرد، به همین دلیل توجیهاتی هم در آن مقطع مطرح شد. برداشت خانواده این است که در آن مقطع دوستان نزدیک علی هاشمی از او دفاع نکردند، آن‌هایی که با علی سال‌ها جنگیده بودند و کاملاً او را می‌شناختند که اتهام خیانت از هزار کیلومتری او هم قابل طرح نیست، در آن دوره مظلومیت و مهجوریت شهید هاشمی هیچ دفاعی از او نکردند. گله اصلی خانواده شهید از همین است.
افشار نیک مطرح کرد: همین مهجوریت هم باعث شد موقعیت‌ها و امکاناتی که به‌طور معمول برای خانواده شهدا فراهم می‌شد، برای آن‌ها فراهم نشود. البته سختی‌هایی این خانواده کشیدند که تلخی کمبود امکانات در برابر آن قابل طرح نیست. تصور کنید بیش از آنکه به شهیدشان که همسر، پدر و فرزندشان محسوب می‌شد احترام گذاشته شود، نسبت به او یک بدبینی وجود داشت که خانواده‌اش را بسیار آزار می‌داد. خیلی از این نگاه‌ها عذاب کشیدند.
۲۲ سال در مهجوریت پس از شهادت
کارگردان «زیر صفر مرزی» درباره طول زمان این بدبینی نسبت به شهید هاشمی گفت: تا اواخر دهه هشتاد و چیزی در حدود ۲۲ سال علی هاشمی در مهجوریت کامل بود. شما تصور کنید ایشان یکی از فرمانده‌های ارشد جنگ بود که برای ۲ عملیات بزرگ طراحی و جمع‌آوری اطلاعات کرده بود. ولی به‌نسبت این جایگاه، بعد از شهادت و در این ۲۲ سال چه در افکار عمومی و چه در سازوکارهای رسمی خانواده شهدا، هیچ جایگاهی نداشت. یک بی‌محلی و کم‌محلی نسبت به این شهید بود که بسیار آزارشان می‌داد.
وی افزود: من از قول خانواده شهید می‌توانم این نکته را مطرح کنم که تنها فردی که در آن سال‌ها به این خانواده سر می‌زد، سردار شهید حاج قاسم سلیمانی بود. همیشه با شجاعت، انصاف، مرام و معرفت به این خانواده سر می‌زد و هوای‌شان را داشت. این دلگرمی بزرگی برای این خانواده بود. بعدها که مشخص شد علی هاشمی شهید شده است، همه پای کار آمدند که به نظرم دیگر اهمیتی نداشت!
افشارنیک درباره فرآیند مواجهه با این سوژه هم گفت: من خبرنگار حوزه نفت بوده و هستم. در مقطعی به منطقه غرب کارون رفته بودم تا یک گزارش نفتی بنویسم. دیدم برخی مردم عادی در گرمای تیرماه سال ۹۶ حوالی ساعت ۳ بعدازظهر در دمای ۵۰ درجه به کنار هورالعظیم آمده بودند که بسیار پرآب‌تر از امروز بود. این مردم آمده بودند تا ماهی بگیرند. هورالعظیم ماهی خاصی دارد به نام «بنّی» دارد که بسیار خوشمزه هم هست. در آن گرما برایم عجیب بود که چرا آمده‌اند ماهی گیری که می‌گفتند برای معیشت‌مان مجبوریم. گفتم این همه دکل نفتی در این منطقه است، متوجه شدم این‌ها هیچ رابطه خوبی با نفت ندارند و از بس دلسرد بودند، هیچ توقعی هم در این زمینه نداشتند.
حاج علی هوای ما را دارد!
وی ادامه داد: همان مردم که در محرومیت بودند، وقتی از آن‌ها سوال می‌کردیم پس زندگی‌تان چگونه می‌گذرد، می‌گفتند، «حاج علی هوای ما را دارد!» برای من این باور مشترک بسیار عجیب بود و بعد متوجه شدم که منظورشان از حاج علی، شهید علی هاشمی است. از همین مرحله درگیر حاج علی شدم و دیدم چه زندگی تراژیکی داشته است.
کارگردان «زیر صفر مرزی» درباره حاشیه به‌وجود آمده بر سر توقف اکران این مستند در سینماهای مشهد عنوان کرد: عده‌ای از آقایان دوست نداشتند این فیلم دیده شود و دلیلش را هم واقعاً نمی‌دانم. هنوز هم برایم سوال است که این مستند که از وزارت ارشاد مجوز پخش داشت چرا در مشهد یک گروه توانستند از اکران سینما هویزه مشهد آن را پایین بکشند!؟ اگر شما دلیل این حاشیه را می‌دانید، من هم می‌دانم! هیچ حکمی پشت این ماجرا نبود و هنوز هم از دلیلش بی‌اطلاعم.
افشارنیک درباره جذاب‌ترین تجربه خود در فرآیند تولید مستند «زیر صفر مرزی» هم گفت: اتفاق و تجربه زیادی در این مستند داشتم. نوع مواجهه‌ام با مردم خونگرم و مهمان‌نواز آن منطقه که در عین عصبانیت از مشکلات، به خوبی پذیرای ما بودند، تجربه متفاوتی بود و آرزو می‌کنم این روزهای تلخ را هم به زودی پشت سر بگذارند. از حضور در سوسنگرد خاطرات بسیار خوبی از مردم دارم. یکی از دلایل این برخورد خوب هم این بود که متوجه می‌شدند ما داریم درباره علی هاشمی فیلم می‌سازیم.
وی با اشاره به همراهی خانواده شهید هاشمی در فرآیند تولید و پخش این مستند مطرح کرد: پس از تکمیل و نمایش فیلم دلخوری‌هایی برای‌شان به‌وجود آمد که بخش‌هایی را مرتفع کردیم اما همچنان دلخوری برای‌شان باقی ماند. این دلخوری هم مربوط به بخشی از فیلم بود که نقدی به عملیات خیبر وارد می‌شد. ما صحبت هر ۲ گروه منتقد و مدافع نسبت به این عملیات را در فیلم داریم اما بخش مدافعان خیلی بیشتر بود، با این حال از انتقادها دلخور شدند. تا جایی که توانستیم باز هم تعدیل کردیم اما بیشتر از آن ماهیت فیلم را از بین می‌برد. در مجموع خانواده شهید هاشمی بسیار صبور، باشخصیت، رنج‌دیده و پرارج هستند و امیدوارم با این داغ بزرگ کنار بیایند.
افشارنیک در پایان درباره ماجرای کشف پیکر شهید هاشمی هم گفت: در مقطعی یک سری پیکر شهید در منطقه پیدا می‌شود که روایت‌های زیادی درباره آن مطرح است. ظاهراً از روی پلاک تشخیص می‌دهند یکی از این پیکرها مربوط به شهید هاشمی است، بعد از آن آزمایش‌های دی‌ان‌ای متعدد از خانواده می‌گیرند و حتی گفته شد برخی از این آزمایش‌ها در آلمان صورت گرفت تا سرانجام اعلام کردند قریب به ۹۹ درصد این پیکر، پیکر شهید علی هاشمی است.
